- Nadciśnienie tętnicze (najważniejsza i najczęstsza przyczyna udaru mózgu). O nadciśnieniu tętniczym mówimy wówczas, gdy w kilku pomiarach ciśnienie skurczowe przekroczy 140 mmHg albo ciśnienie rozkurczowe przekroczy 90 mmHg. Jeśli ciśnienie przekracza te wartości, wówczas ryzyko wystąpienia udaru zwiększa się 4-6 krotnie. Zalecane jest zatem obniżenie ciśnienia tętniczego w pomiarach domowych poniżej 135/85 oraz poniżej 130/80, jeśli występuje cukrzyca, choroba układu krążenia lub choroba nerek.
- Wysoki poziom cholesterolu we krwi. Cholesterol jest substancją podobną do tłuszczów i znajduje się w komórkach całego ciała. Służy do budowy błon otaczających komórki, hormonów i innych potrzebnych organizmowi substancji. Cholesterol uzyskujemy z dwóch źródeł: syntetyzuje go nasz organizm, głównie wątroba około 1000 mg/dobę, a dodatkowe 500 mg spożywamy bezpośrednio z pokarmami. Pokarmy pochodzenia zwierzęcego zawierają dużo cholesterolu, szczególnie żółtka jaj, mięso i pełne mleko. Pokarmy roślinne generalnie nie zawierają cholesterolu. Organizm potrafi sam wytworzyć odpowiednią ilość cholesterolu tak, że nie istnieje bezwzględna konieczność dostarczania go z pokarmem dla utrzymania zdrowia. Zalecana ilość spożywanego cholesterolu wynosi około 200-300 mg/dobę. Cholesterol znajduje się nie tylko w komórkach, ale także we krwi, z którą jest rozprowadzany po całym organizmie. Podwyższony poziom cholesterolu we krwi nazywamy hipercholesterolemią. Cholesterol dzieli się na cholesterol LDL (cholesterol niskiej gęstości, skrót pochodzi od angielskiego Low Density choLesterol), który służy głównie do budowania ścian komórek. Jeżeli jednak we krwi jest zbyt dużo cholesterolu LDL, może on osadzać się w ścianie tętnic i wpływać na rozwój miażdżycy. Magazynowanie cholesterolu w ścianie naczyń jest tym większe, im wyższy jest poziom cholesterolu we krwi. Ze względu na istotny wpływ na rozwój miażdżycy cholesterol LDL nazywamy potocznie „złym cholesterolem”. Obniżenie jego poziomu we krwi może zapobiegać powstawaniu miażdżycy. Szkodliwe działanie cholesterolu nasila się, jeśli ulegnie on utlenieniu. Do utlenienia dochodzi m.in. w czasie smażenia produktów zawierających cholesterol oraz przy niedoborze witaminy C, E i karotenu. Dlatego zdrowsze jest gotowanie i duszenie pokarmów niż ich smażenie. Drugi typ cholesterolu to cholesterol HDL (cholesterol o wysokiej gęstości, skrót pochodzi od angielskiego High Density choLesterol), produkowany jest w wątrobie. Ten cholesterol „wyłapuje” nadmiar cholesterolu LDL, także ze ściany tętnic, i transportuje go do wątroby, gdzie jest rozkładany, a następnie wydalany. Cholesterol HDL odgrywa istotną rolę w usuwaniu cholesterolu LDL z organizmu i wpływa na zmniejszenie ryzyka miażdżycy, szczególnie naczyń serca, dlatego nazywany jest potocznie „dobrym cholesterolem”. Jeśli określimy poziom cholesterolu wraz z frakcjami HDL i LDL we krwi, możemy ocenić, czy narażeni jesteśmy na jeden z czynników ryzyka miażdżycy, a więc i udar mózgu – hipercholesterolemię.
- Cukrzyca. Cukrzyca jest powszechnie uznanym czynnikiem ryzyka udaru mózgu. Każdy chory z rozpoznaną cukrzycą, aby uniknąć związanych z nią powikłań, powinien utrzymywać prawidłowe wartości glukozy we krwi, czyli stosować dietę cukrzycową i regularnie przyjmować leki (insulinę lub leki doustne). Chory może kontrolować w domu skuteczność leczenia poprzez okresową ocenę poziomu cukru przy pomocy glukometru.
- Palenie papierosów. Palenie papierosów zwiększa ryzyko miażdżycy, a więc i udaru mózgu. Ogólnie przyjmuje się, że palenie papierosów zwiększa ryzyko udaru mózgu co najmniej dwukrotnie, a wzrasta ono proporcjonalnie do liczby wypalonych papierosów. Wykazano nawet wzrost częstości występowania udarów
u współmałżonków palaczy, gdyż w sposób bierny zatruwają się dymem z papierosów. Nikotyna szkodzi, gdyż wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego, zwężenie naczyń, uszkodzenie śródbłonka i podkradanie komórkom tlenu. Wypalenie 1-2 papierosów powoduje obkurczenie naczyń, w tym tętnic mózgowych (lekki zawrót głowy), wzrost ciśnienia skurczowego o 10-20 mmHg, a rozkurczowego 5-15 mmHg. Po zaprzestaniu palenia papierosów ryzyko udaru mózgu zmniejsza się wyraźnie z każdym rokiem. - Otyłość. Otyłość to nagromadzenie w ciele tłuszczu w ilości większej niż przyjęte normy. W badaniach klinicznych udowodniono, że nadwaga zwiększa ryzyko udaru mózgu o 30% zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Dotyczy to zwłaszcza brzusznego typu otyłości, gdy tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie w jamie brzusznej. Aby zmniejszyć ryzyko udaru mózgu, należy kontrolować wagę ciała, stosować dietę, wykonywać regularne ćwiczenia fizyczne. Należy pamiętać, że nadmiernej wadze ciała często towarzyszy cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i hipercholesterolemia, a więc uznane czynniki ryzyka udaru mózgu. Odchudzenie się chorego z otyłością, zwłaszcza z postacią brzuszną, powoduje spadek poziomu „złego cholesterolu”, wzrost „dobrego cholesterolu”, obniżenie poziomu cukru u chorych na cukrzycę oraz obniżenie ciśnienia krwi, szczególnie u cierpiących na nadciśnienie tętnicze.
- Nadużywanie alkoholu. Nadużywanie alkoholu (picie powyżej 60 g/dobę – mężczyźni, 30 g/dobę – kobiety) zwiększa ryzyko udaru mózgu zarówno niedokrwiennego, jak i krwotocznego co najmniej dwukrotnie. Spożywanie zbyt dużych ilości alkoholu prowadzi do kardiomiopatii, czyli powiększenia, zwiotczenia i osłabienia mięśnia sercowego, co może być przyczyną nagłej śmierci sercowej. U niektórych osób przewlekłe nadmierne nadużywanie alkoholu może wywołać nadciśnienie tętnicze lub powodować wzrost poziomu trójglicerydów. Należy też pamiętać, że alkohol może wpływać na działanie leków obniżających ciśnienie i nasilać ich objawy niepożądane.
- Choroby serca. Wiele chorób serca może zwiększać ryzyko udaru mózgu. Zaburzenia rytmu serca (tzw. arytmia), najczęściej migotanie przedsionków (utrwalone lub napadowe) zwiększające ryzyko udaru aż 5-7 krotnie, wady serca, świeży zawał serca często doprowadzają do powstania skrzepliny w sercu, której fragment porwany z prądem krwi może zamknąć tętniczkę mózgową, powodując tzw. zator. Przyczyną zaburzeń rytmu serca najczęściej jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Chorzy z chorobami serca powinni być pod stałą opieką lekarza.
Piśmiennictwo:
Kuczyńska-Zardzewiały A, Członkowska A, Co należy wiedzieć o udarze mózgu? Poradnik dla pacjentów, ich rodzin i wszystkich zainteresowanych. (Str 23, 25-29)